íîìûí ñàíãèéí ôîíä

• Монгол óëñ 1921 онд ардын хувьсгалûí íºëººãººð үндэсний соѐлоо хөгжүүлэх боломжтой болсон áèëýý. Ардын хувьсгал ялснаас хойш 4 сарын дараа нийт ард түмэнд үйлчлэх анхны номын сангийн үндэс суурь тавигдаж, 1921 оны 11-р сарын 9-нд Ардын засгийн газрын 24-р хурлын тогтоолын 3-р зүйлд Судар бичгийн хүрээлэн байгуулахаар зааж улмаар уг хүрээлэнгийн үүрэг зорилго, зохион байгуулалтыг тодорхойлж засгийн газарт оруулснаар 1921 оны 11-р сарын 19-нд хүрээлэнгийн дүрмийг баталж судар бичгийн хүрээлэнг албан ѐсоор байгуулжээ. Энэхүү хүрээлэнгийн /одоогийн Шинжлэх ухааны Академи/ дэргэд гүн О.Жамъян, бичээч Ч.Бат- Очир, Д.Дашням, эрдэмтэн Ж.Цэвээн нар хувийнхаа 2000 îð÷èì номыг нийлүүлэн íèéò àðä ò¿ìýíä ¿éë÷ëýõ анхны номын сангèéí ñàí õºìðºã ôîíäûí ýõëýëèéã òàâüæýý.
• äýëãýðýíã¿é
• 1920 онд 225 боть Данжуураар Монгол улсын номын сан фондоо баяжуулсан.1921 оноос цуглуулж эхэлсэн Судар бичгийн хүрээлэнгийн номууд дээр Монгол хэлний ном 1600, Хятад, Манж хэлний ном 1400 боть хааны ордны номын сангийн олон мянган номыг нэмж Монгол улсын нийтийн номын сан болгосон нь өнөөгийн Монголын үндэсний төв номын сан бөгөөд энэ нь Монголын хаадын номын сангийн үндэс суурин дээр үндэслэгдэж баéгуулагдсан байна. 1922 онд 18675 лан, 1923 онд 75345 лан мөнгө олгосныг ихэнхийг ном шаштир цуглуулах, хувилах, орчуулах, худалдан авахад зарцуулжээ.1922 оны 1-р сарын 27-нд зайсан Мөнхочир гэгч “Эрдэнэзуугийн намтар”, “Эрдэнийн эрх” зэрэг ховор номууд бэлэглэн ирүүлсний дээр “Тансан ламын Энэтхэг орноор зуулчлан явуулсан тухай” ном, “Монголын түүх”-ийн холбогдолтой номуудыг Франц хэлнээс Н.П.Шастинаар Орос хэлэнд хөрвүүлж номын хөмрөгөө баяжуулж байжээ.
• 4. Ийнхүү номын сангийн номын хөмрөг жил бүр арвижин байсан нь 1925 оны эцэс гэхэд зөвхөн Азийн ангийн ном нь 11675 боть болж байв.Улсын анхдугаар их хурлын 1924 оны 10-р сарын 19-ны хуралдаанаар Улсын номын сан гэж нэрлээд түүний фондыг тодорхойлж гадаад хэлний ном дэвтэр 2100, Монгол хэлний ном судар 600, Төвд үсгийн ном 250, Хятад, Манж, Япон зэрэг хэлний бичгүүд 1400, ном судрын бүгд үнэ 34 болмой гэжээ.1935 онд Засгийн газрын 164-р тогтоолоор Улсын хэмжээнд хэвлэгдэн гарч буй ном хэвлэлийн бүтээгдэхүүн бүрээс 3 ширхэгийг номын санд өгөхөөр тогтоосон нь номын сан хөмрөгийг цаашид баяжуулахад чухал ач холбогдол áîëñîí юм.
• 5. Номын сангийн фондыг баяжуулахад олон улсын номын солилцоо чухал үүрэг гүйцэтгэсэн.1948 оноос óëñûí номын сан ЗСБНХУ-ын В.И. Лениний нэрэмжит улсын номын сантай ном солилцооны ажлыг хийж ХАА, түүх, утга зохиол, номын ажлын холбогдол бүхий номууд, мөн ЗХУ-ын олон үндэсний хэл дээрх хэвлэгдсэн номуудыг хүлээн авах болов. Ийнхүү Монгол эрдэмтэд зохиолчдын ном олон улсын номын санд илгээгдэж дэлхийн улс гүрнүүдийн ном хөмрөгийг баяжуулах болсон.
• 6. 1941 онд Улсын нийтийн номын сан хэдийгээр бага боловч тусгай байртай болсоны үр дүнд 1922 онд уншигчдын тоо 129 хүн, 1941 онд 1900 болж ном олголт 14 дахин, номын хөмрөг 2000-97000 боть болж нэмэгджээ.1941 онд Улсын нийтийн номын сан аравтын системтээр Монгол номын төрөл анги үсэг дарааллын катологи зохион байгуулж эхэлсэн.1950-аад онд МЭӨ дал модны навчин дээр ханз үсгээр бичсэн “Жадамба” хэмээх ном, 18-р зууны үед зохиосон Монголын түүхийн чухал баримт бичиг болох “Алтан товч” зэрэг ховордсон бичмэл номуудаар Монголын номын сан хөмрөгийг баяжуулжээ.
• 7. 1960 онд уншигчдад үйлчлэх ажил тодорхой чиглэлтэй болж 1963 онд түүх философийн хэл утга зохиол, эдийн засаг зэрэг нийгмийн ухааны хүрээлэнгийн ажилтнуудад зориулж эрдэм шинжилгээний уншлагын 2 танхим нээжээ. Эдгээр танхимууд нь дэргэдээ ном хэвлэлийн ойрын фондтой байв. 1963 онд нийт уншлагын танхимын дэргэд уншигчдад амаар буюу бичгээр лавлах товчоо байгуулсан байна.Улсын нийтийн номын сангийн фондыг баяжуулах, чанарын өөрчлөлт гаргах явдлыг 1960-аад онд чухал зорилт болон тавигджээ. Олон улсын номын солилцоог 1965 онд 19,6 хувиар нэмэгджээ.
• 8. 1952 оны 8-р сарын 22-ны тогтоолоор хэвлэгдэж буй хэвлэлийн бүтээгдэхүүн тус бүрээс 5 хувийг Улсын төв нийтийн номын санд олгож байхаар тогтоожээ. Үүний үр дүнд 1921 онд 2000, 1947 онд 97300, 1961 онд 1 сая, 1971 онд 2 сая, 1990 онд 3 сая, 1998 онд 3,5 саяар өссөн байна.1968 онд Улсын нийтийн номын санд НҮБ-ын хадгалагч номын сан болгох тухай шийдвэрлэсэн байна. Тус номын сангийн гол хөмрөгийн нэг нь тогтìол хэвлэл байна. Энд 200-гаад мянган нэгж хадгалагдаж байна.Íîìûí ñàíãèéí ãîë õºìðºã áîëîõ íîìûí ôîíä íü Àçûí áîëîí Åâðîïûí, àðõèâûí ãýñýí õóâààðüòàéãààð àíõíû ¿åä áàéãóóëàãäàæ áàéñàí áîëîâ÷ õºãæëûí ÿâöàä íàðèéñàæ 1970 îíû ýõýí ãýõýä òºðºëæñºí áàéíà.
• 9. 1. Ìîíãîë íîì õýâëýëèéí ôîíä2. Åâðîïûí íîì õýâëýëèéí ôîíä3. Äîðíî äàõèíû íîì õýâëýëèéí ôîíä4. Òºâä íîì ñóäðûí ôîíä5. Òîãòìîë õýâëýëèéí ôîíä6. Àðõèâèéí ôîíä ãýñýí ¿íäñýí ôîíäóóäààñ ãàäíà îéðûí ôîíä, áýëòãýë ñîëèëöîîíû ôîíä çýðýã áèé áîëñîí.Сүүлийн жилүүдэд бүртгэл мэдээлэл номзүйн ажил манай оронд нилээд амжилттай хөгжиж байна. 1930-1937 онд Монгол бичмэл ба хэвлэмэл номын 2 томоохон бүртгэл гаргасны дээр 1913- 1991 он хүртэл номзүйн цуврал 16 дэвтрийг Я. Цэвэл, Ш. Базар, М. Баянзул гэх мэт хүмүүс эмхтгэн хөрвүүлжээ.
• 10. 1970 оны байдлаар Монгол Улсын их сургуулийн номын сан 400 мянган боть номтой байв. МУИС- ийн номын сан нь ХАА, Анагаах ухаан, Политехникийн дээд сургуулиуд дээр номын сангууд салбарласан. ХАА-н сургууль нь 1958, Анагаах ухаан 1961, ПДС нь 1979 онä тус тус номын сангууд байгуулагдсан байна.1994 онд Монгол улсын их сургууль нь 300 гаруй боть номтой, 19000 гаруй Англи хэл дээрх номыг МУИС нь Америкийн олон улсын банканд хүсэлт тавьж улсын төв номын сан бусад их дээд сургууль хуваарилсанаас МУИС-ын номын сан нь 9000 гаруй номоор фондоо баяжуулсан.Өнөөдөр 1500 гаруй номын сан үйл ажиллагаагаа явуулж нийт 10 сая гаруй номын фондтойгоор уншигчдад үйлчилж байна.1940 онд аймгийн нийтийн номын сангууд, 1960 онд сумдын нийтийн номын сангууд байгуулагдаж өдгөө үйл ажиллагаагаа явуулсаар байна.
• 11. Îðîñ óëñûí íîìûí ñàíãèéí ñàí õºìðºã íü ¿íäñýí 18ôîíäóóäààñ á¿ðääýã. Îðîñ óëñûí íîìûí ñàíãèéí ôîíäíü íèéò 43 ñàÿ íýãæ õàäãàëàìæòàé ¿¿íýýñäýëõèéí 147 õýë äýýðõè 17 ñàÿ íîìòîé. Ýäãýýðíîìíóóäûã 275 êì óðò òàâèóð äýýð òàâüñàíáàéäàã.
• 12. Òóñ íîìûí ñàí íü íèéò 150 ñàÿ íîì õýâëýëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿¿íýýñ 25 ñàÿ íîì, 310 ìÿíãàí ãàð áè÷ìýë, 59 ñàÿ ïàòåíò, 4 ñàÿ ãàçðûí çóðàã, 260 ìÿíãàí òºðëèéí ñýòã¿¿ë, 8 ñàÿ øóóäàíãèéí ìàðê, äóãòóé, 2,5 ñàÿ äóó áè÷ëýã, Ìݪ 300 æèëýýñ îäîîã õ¿ðòýë äýëõèéí á¿õ ñîíèí õàäãàëàãäàæ áàéíà. Íîìûí òàâèóðûã óðòààø íü àâ÷ ¿çâýë 625 êì æèëä 10 ààä êì-ýýð óðòàñäàã. Òóñ íîìûí ñàíä Íýãäñýí âàíò óëñ, Èðëàíäàä õýâëýãäñýí á¿õ íîì, äýëõèéí îðíóóäàä õýâëýãäñýí îëîí íîì á¿òýýëèéã õ¿ëýýí àâ÷, æèëä 3 ñàÿ á¿òýýãäýõ¿¿íýýð ñàí õºìðºãºº áàÿæóóëäàã.Áðèòàíû íîìûí ñàíä Áðèòàíèéí áà Èðëàíäûí 1840 îíîîñ õîéøõè ñîíèíãèéí á¿õ öóãëóóëãà áàéäàã. Íèéò 660,000 áàãö ñîíèí, 370,000 ìèêðîôèëüìèéí õàëüñòàé äàìàð, 52,000 íýð á¿õèé õýäýí 10 ñàÿ ñîíèíã 45 êì óðò òàâèóð äýýð òàâüñàí. Áðèòàíèéí íîìûí ñàíä ìîíãîë õýë äýýðõè ìîíãîë íîì ñóäàð, ãàð áè÷ìýë íýëýýä áèé. ¯¿íä: “ Áîäü ìºðèéí çýðýã ”, “ Ëàìðèí ×åìáî ”, “ Öàãààí ºâãºí íýðò ñóäàð ” ãýõ ìýò.
• 13. Эртний ном судар болон гадаад, дотоодын 115 хэл дээрх 23720 тэрбум ном хэвлэл бүхий фондтой, 4400 тэрбум сонин сэтгүүлтэй, 117 тэрбум СД-ромтой. 1949 оноос өмнөх үеийн Монгол номын хадгаламжтай. Юань улсын болон Тэнгэр тэтгэсэн хаанаас өмнөх үеийн судар, áолîн ургийн бичиг, газрын зураг зэрэг баялаг сантай. Мөн 27 тэрбум хөшөөний бичгийн хуулбар хийж фондоо баяжуулжээ. Засгийн газар болон Хэвлэлийн хорооноос хэвлэгдэн гарч буй ном, хэвлэлийн бүтээгдэхүүнээс заавал өгөх хувийг нийлүүдэг, мөн олон нийтийн бүлгэм, хувь хүнээс бэлгийн журмаар болон номын худалдаанаас худалдан авах зарчмаар ном бүрдүүлэлтийг хийдэг байна. Жилдээ ойролцоогоор 60 тэрбум ном хэвлэлийг худалдан авдаг ажээ. Харин өнөөдөр Хятадын үндэсний номын санд 26 сая ширхэг ном, хэвлэл хадгалагдаж байна. Жилд 600-700 мянган ном хэвлэлээр сан хөмрөгөө баяжуулдаг байна.
• 14. Монгол улсын номын сангийн фондын хөгжилнь анх 1921 о
•